ไปยังหน้า : |
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : อริยมรรคโดยพยัญชนะ : คือ หนทางอันประเสริฐ.
2. อรรถะ : อริยมรรคโดยอรรถะ : คือ การปฏิบัติที่เป็นไปเพื่อความดับทุกข์ หรือออกไปจากทุกข์ เรียกว่า ประเสริฐหรืออริยะA104 แปลว่า ออกไปเสียจากข้าศึก. เรียกกันสั้นๆ ว่า หนทางของพระอริยเจ้า.
3. ไวพจน์ : อริยมรรคโดยไวพจน์ : คือ มัชฌิมาปฏิปทา, พรหมจรรย์, โพธิปักขิยธรรม, สัมมัตตะ, ไตรสิกขา
ฯลฯ
4. องค์ประกอบ : อริยมรรคโดยองค์ประกอบ :
นัยที่ 1 : โดยสมบูรณ์ : ประกอบด้วยองค์ 8 :
สัมมาทิฏฐิ : ความเห็นถูกต้อง.
สัมมาสังกัปปะ : ความปรารถนาถูกต้อง.
สัมมาวาจา : การพูดจาถูกต้อง.
สัมมากัมมันตะ : การงานถูกต้อง.
สัมมาอาชีวะ : การดำรงชีวิตถูกต้อง.
สัมมาวายามะ : ความพยายามถูกต้อง.
สัมมาสติ : ความระลึกถูกต้อง.
สัมมาสมาธิ : ความตั้งใจมั่นถูกต้อง.
(คำว่าสัมมา หรือถูกต้องในที่นี้หมายถึง เป็นไปเพื่อนิพพาน; ถ้าเป็นไปเพื่ออย่างอื่นไม่เรียกว่า “สัมมา”).
นัยที่ 2 : โดยสังเขป : แบ่งเป็นสอง :
อย่างที่ 1 : มีสาม : คือ ศีล, สมาธิ, ปัญญา.
อย่างที่ 2 : มีสอง : คือ สมถะ และวิปัสสนา (รวมคำว่า ศีล เข้าไว้ในคำว่า สมถะ).
5. ลักษณะ : อริยมรรคโดยลักษณะ : มีลักษณะ :
5.1 แห่งความเป็นหนทางที่จะนำไปสู่จุดหมายปลายทาง.
5.2 แห่งความถูกต้อง ทางกาย ทางวาจา ทางจิต และทางสติปัญญา.
5.3 แห่งความเป็นกลาง ไม่หย่อน, ไม่ตึง, ไม่เปียกแฉะ, ไม่ไหม้เกรียม, ไม่มัวเมาในกาม และไม่ทำตนให้ลำบาก.
สรุปในภาษาวิทยาศาสตร์ว่า : ไม่บวก ไม่ลบ; คือไม่มีอาการสุดโต่งไปทางใดทางหนึ่ง; ไม่มีคู่ตรงกันข้ามต่อกันและกัน.
5.4 แห่งความเป็นได้ทั้งโลกิยะและโลกุตตระ. แม้เป็นพระอรหันต์แล้วก็ยังดำเนินอยู่ในความถูกต้อง อันเป็นองค์แห่งอริยมรรคเหล่านี้.
6. อาการ : อริยมรรคโดยอาการ : มีอาการ :
6.1 เกิดขึ้น, ตั้งอยู่, ดับไปตามธรรมชาติของสิ่งที่เป็นสังขารธรรมหรือสังขตธรรมทั้งปวง.
6.2 แห่งสังขตธรรม คือการปรุงแต่งให้เกิดการถึงซึ่งภาวะแห่งความดับทุกข์ หรือเรียกโดยสมมติว่า ถึงจุดหมายปลายทาง.
6.3 แห่งธัมมสมังคี คือ ทำหน้าที่ร่วมกันทั้งแปดองค์ตามหน้าที่ หรือสัดส่วนที่ควรจะมี.
7. ประเภท : อริยมรรคโดยประเภท : แบ่งเป็นสอง :
7.1 โลกิยอริยมรรค : เป็นการปฏิบัติของผู้ที่ยังไม่ได้บรรลุมรรคผลขั้นใดๆ และกำลังปฏิบัติอยู่เพื่อบรรลุมรรคผล.
7.2 โลกุตตรอริยมรรค : อริยมรรคของพระอริยเจ้า สำหรับการปฏิบัติเพื่อบรรลุมรรคผลที่สูงขึ้นไป ; หรือเป็นวิหารธรรม เครื่องอยู่ของพระอริยเจ้า ผู้ปฏิบัติถึงที่สุดแล้ว คือเป็นพระอรหันต์แล้ว.
8. กฎเกณฑ์ : อริยมรรคโดยกฎเกณฑ์ :
8.1 ต้องมีองค์ 8. แต่ละองค์ๆ มีลักษณะแห่งการเป็นไปเพื่อวิเวก - วิราคะ - นิโรธะ - โวสสัคคะ.
8.2 ต้องรวมกันเป็นทางสายเดียว สำหรับบุคคลเดียว สู่จุดหมายแห่งเดียว คือ นิพพาน.
8.3 ต้องมีปัญญา หรือสัมมาทิฏฐิเป็นองค์นำหน้าแห่งองค์ทั้งหลาย.
8.4 ต้องเป็นธัมมสมังคีกันทั้งแปดองค์ และมีสัดส่วนตามหน้าที่ของแต่ละองค์.
9. สัจจะ : อริยมรรคโดยสัจจะ :
9.1 เป็นสิ่งที่ไม่ปรากฏในโลกก่อนการตรัสรู้และเปิดเผยของพระพุทธเจ้าพระองค์แรก).
9.2 มีความประเสริฐเพราะนำไปสู่ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์.
9.3 ข้อปฏิบัติใดๆ ก็ตาม ถ้ามีลักษณะเป็นไปเพื่อ วิเวก - วิราคะ - นิโรธะ - โวสสัคคะ ย่อมสงเคราะห์ลงในอริยมรรคทั้งสิ้น.
9.4 ในขณะที่ดำเนินไปตามอริยมรรค ย่อมมีการสอน, การชี้ทางและการเห็นแจ้ง ด้วยตนเองอยู่ทุกขั้นตอน.
9.5 อริยอัฏฐังคิกมรรคเป็นธรรมอันเลิศกว่าธรรมทั้งหลาย ในบรรดาธรรมที่เป็นฝักฝ่ายแห่งการตรัสรู้ (โพธิปักขิยธรรม).
9.6 มนุษย์ทุกคนที่เกิดมาแล้ว จะต้องเดินทางนี้อย่างที่จะเว้นเสียมิได้; มิฉะนั้นจะเสียชาติเกิด หรืออะไรอื่นที่ยิ่งไปกว่านี้.
9.7 มรรคมีองค์ 8 จะสมบูรณ์โดยง่าย และโดยอัตโนมัติ ; เมื่อไม่ยึดมั่นในเวทนา.
9.8 ถ้าปฏิบัติถูกต้องตามหลักของอริยมรรคแล้ว แม้ไม่หวังผล ก็จะถึงจุดหมายปลายทางอยู่ดี.
10. หน้าที่ : อริยมรรคโดยหน้าที่ :
นัยที่ 1 : หน้าที่ (โดยสมมติ) ของอริยมรรค : คือ นำผู้ปฏิบัติให้ถึงซึ่งพระนิพพาน.
นัยที่ 2 : หน้าที่ของมนุษย์ต่ออริยมรรค :
1. ทุกคนต้องเดินตามทางแห่งอริยมรรค ไม่วันนี้ก็วันหน้า.
2. ต้องรับรู้ในมรดกอันสูงสุดที่พระพุทธองค์ทรงมอบหมายไว้.
3. ต้องช่วยกันเผยแผ่สืบต่อไปตามพระพุทธประสงค์.
11. อุปมา : อริยมรรคโดยอุปมา : เปรียบเสมือน :
11.1 หนทาง.
11.2 กัลยาณมิตร.
11.3 เพชรพลอยของพระศาสนาในนามว่าธรรมรัตนะ.
11.4 อุปกรณ์การข้ามฟาก.
11.5 คอกล้อมเสือ (กิเลส) ให้อดอาหารตายไปเอง.
ฯลฯ
12. สมุทัย : อริยมรรคโดยสมุทัย :
12.1 การบีบคั้นของความทุกข์ จนเกิดพระพุทธเจ้า.
12.2 ความรู้จักทุกข์ถึงที่สุด แล้วอยากจะดับทุกข์ ทำให้เกิดการปฏิบัติเพื่อดับทุกข์นั้น (เรียกว่า นิพพานกาโม).
12.3 ความเห็นประจักษ์ในไตรลักษณ์ : คือ อนิจจัง, ทุกขัง, อนัตตา; ทำให้เกิดการปฏิบัติเพื่อดับทุกข์.
12.4 ความปรารถนาในทุกขนิโรธ ทำให้เกิดมีทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา.
13. อัตถังคมะ : อริยมรรคโดยอัตถังคมะ :
13.1 ความดับไปตามคราวเพราะขาดเหตุปัจจัยตามธรรมดาของสังขารธรรม หรือสังขตธรรมทั้งหลาย.
13.2 เพราะการบรรลุอริยผลตามลําดับ หรือการจบพรหมจรรย์ขั้นสุดท้าย.
13.3 เพราะการประพฤติพรหมจรรย์ล้มเหลวลงไป โดยอุปสรรค หรือ ศัตรูอย่างใดอย่างหนึ่ง ชั่วขณะหรือตลอดกาล.
14. อัสสาทะ : อริยมรรคโดยอัสสาทะ :
14.1 อริยผลเป็นอัสสาทะของอริยมรรค.
14.2 ความเชื่อ, ความเลื่อมใส, ความพอใจในธรรม เป็นอัสสาทะของอริยมรรค.
15. อาทีนวะ : อริยมรรคโดยอาทีนวะ : ไม่มี.
16. นิสสรณะ : อริยมรรคโดยนิสสรณะ : ไม่มีนิสสรณธรรมเป็นเครื่องออกจากอริยมรรค; มีแต่อริยมรรคเป็นนิสสรณธรรม เครื่องออกจากทุกข์ทั้งปวง. ขอเพียงแต่ปฏิบัติให้ถูกต้องตามกฎเกณฑ์ของอริยมรรคเท่านั้น.
17.ทางปฏิบัติ : อริยมรรคโดยทางปฏิบัติ :
17.1 ปฏิบัติเข้ามาได้จากทุกทิศทุกทางโดยรอบ เข้ามาสู่จุดศูนย์กลาง : คือ อริยภาวะหรือดับทุกข์สิ้นเชิง กล่าวคือ พระนิพพาน.
17.2 มีหลักปฏิบัติไม่เหวี่ยงสุดโต่งไปข้างใดข้างหนึ่ง ซึ่งเป็นความยึดมั่นถือมั่น ; แต่ตั้งอยู่ในสภาวะเป็นกลาง ตามกฎเกณฑ์แห่งปฏิจจสมุปบาท ; ไม่อาจแยกเป็นคู่ตรงกันข้ามโดยปริยายใดๆ.
17.3 มีหลักปฏิบัติประกอบอยู่ด้วยภาวะแห่งความถูกต้อง (สัมมัตตะ) : คือ ถูกต้องต่อการบรรลุนิพพาน จึงจะเรียกว่า อริยมรรค.
18. อานิสงส์ : อริยมรรคโดยอานิสงส์ :
18.1 ทำให้โลกไม่ว่างจากพระอรหันต์.
18.2 ทำให้มีพระพุทธเจ้าพระองค์จริงอยู่กับผู้ปฏิบัติตลอดเวลา.
18.3 เป็นทางเดินจากภาวะความเป็นปุถุชน ไปสู่ความเป็นอริยะ.
18.4 เป็นทางออกจากทุกข์ ทุกความหมาย.
19. หนทางถลำ : อริยมรรคโดยหนทางถลำ : เข้าสู่การดำเนินชีวิตตามอริยมรรคมีองค์ 8 :
19.1 การพิจารณาให้เห็นความจริงของสิ่งทั้งปวงอยู่เป็นประจำ.
19.2 การคบหาพระอริยเจ้า.
19.3 ความเชื่อว่าความทุกข์เป็นสิ่งที่ทำให้สิ้นสุดได้.
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : อริยมรรคโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : คือ ธรรมเป็นองค์แห่งการตรัสรู้ 7 ประการ ที่เรียกว่า โพชฌงค์ 7.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : อริยมรรคโดยภาษาคน - ภาษาธรรม :
21.1 ภาษาคน : ทางเดินด้วยเท้าหรือยานพาหนะ.
ภาษาธรรม : ทางเดินด้วยใจ หรือด้วยสติปัญญา.
21.2 ภาษาคน : ทางเดินอยู่ในโลก.
ภาษาธรรม : ทางเดินออกนอกโลกหรือเหนือโลก.
21.3 ภาษาคน : ทางสำหรับความเจริญทางวัตถุ.
ภาษาธรรม : ทางสำหรับความเจริญทางจิตใจ.
21.4 ภาษาคน : ทางเดินไปหาสิ่งที่กิเลสชอบ.
ภาษาธรรม : ทางเดินไปหาสิ่งที่โพธิปัญญาชอบ.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. ขุมทรัพย์จากพระโอษฐ์
2. พุทธประวัติจากพระโอษฐ์
3. พุทธิกจริยธรรม
4. โมกขธรรมประยุกต์
5. อาสาฬหบูชาเทศนา เล่ม 1