ไปยังหน้า : |
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : จิตโดยพยัญชนะ : คือ คิด, ก่อ, วิจิตร.
2. อรรถะ : จิตโดยอรรถะ : คือ เป็น ธาตุที่นึกคิดได้, รู้สึกอารมณ์ได้, สำหรับจะมาประกอบกันเข้ากับกาย ; แล้วเรียกว่า นามรูป.
3. ไวพจน์ : จิตโดยไวพจน์ : คือ มโน, วิญญาณ, หทัย , นาม ฯลฯ
4. องค์ประกอบ : จิตโดยองค์ประกอบ : คือ จิตธาตุและเจตสิกA12 ซึ่งประกอบกันเป็นจิตดวงนั้น. ซึ่งประกอบกันเป็นจิตดวงนั้น.
5. ลักษณะ : จิตโดยลักษณะ : มีลักษณะ :
5.1 เป็นธาตุตามธรรมชาติชนิดหนึ่ง.
5.2 เกิด - ดับ อยู่ตลอดเวลา.
5.3 ต้องประกอบด้วยเจตสิก.
5.4 เปลี่ยนไปตามเจตสิก.
5.5 ต้องอาศัยกาย.
5.6 ควบคุมยาก รักษายาก.
5.7 เที่ยวได้ไกล เร็วยิ่งกว่าสายฟ้าแลบ.
5.8 หน่วงเอาอารมณ์.
5.9 มักตกไปทางกาม.
6. อาการ : จิตโดยอาการ : เป็นไปตามอิทธิพลของสังขาร (สิ่งปรุงแต่ง).
7. ประเภท : จิตโดยประเภท :
7.1 แบ่งโดยประเภทสอง :
กลุ่มที่ 1 :
1. จิตไม่มีอารมณ์ : ไม่รู้สึกนึกคิด ไม่ทำหน้าที่ใดๆ เช่น ภวังคจิต.
2. จิตมีอารมณ์ : มีความรู้สึกนึกคิด ทำหน้าที่ต่างๆ อยู่; ได้แก่ อาวัชชนจิตทั้งหลาย.
กลุ่มที่ 2 :
1. โลกิยจิต : จิตที่อยู่ใต้อำนาจของอารมณ์ ถูกปรุงแต่งในลักษณะต่างๆ เกิดกิเลสได้.
2. โลกุตตรจิต : จิตที่อยู่เหนืออำนาจของอารมณ์ ถูกปรุงแต่งไม่ได้ เกิดกิเลสไม่ได้.
7.2 แบ่งโดยประเภทสาม :
1. กุศลจิต : จิตเป็นกุศล.
2. อกุศลจิต : จิตเป็นอกุศล.
3. อพยากตจิต : จิตที่บัญญัติไม่ได้ว่าเป็นกุศลหรืออกุศล.
8. กฏเกณฑ์ : จิตโดยกฏเกณฑ์ :
8.1 จิตต้องร่วมกับกายในการทำหน้าที่จึงจะทำอะไรได้.
8.2 จิตต้องร่วมกับกายจึงจะมีสิ่งที่เรียกว่านามรูปหรือชีวิต.
8.3 จิตเกิด เมื่อจิตทำหน้าที่ตามที่ต้องทำ แม้ภวังคจิตก็ทำหน้าที่ เกิด - ดับ.
8.4 จิตที่ไม่ได้รับการอบรม มีแต่จะเป็นไปตามอำนาจของอวิชา.
9. สัจจะ : จิตโดยสัจจะ :
9.1 จิตเป็นธาตุตามธรรมชาติชนิดหนึ่ง; หาได้เป็นตัวตน อัตตา หรือชีโว self หรือ soul อย่างใดอย่างหนึ่งไม่.
9.2 จิตเป็นธาตุรู้อยู่ในตัวของมันเอง คิดนึกรู้สึกอะไรได้โดยไม่ต้องมีหรือเป็นอัตตา.
9.3 จิตกับกายต้องทำหน้าที่ร่วมกันเสมอ ถ้าแยกกันเสียแล้วก็ไม่อาจจะทำหน้าที่ได้ทั้งกายและจิต.
9.4 วิวัฒนาการของโลกเป็นไปตามอำนาจจิต.
9.5 จิตมีลักษณะอาการที่ชวนให้คิดว่ามันเป็นอัตตาหรือตัวตน.
9.6 จิตตามปกติย่อมมีเจตสิกอย่างใดอย่างหนึ่งประกอบอยู่ด้วยเสมอ.
9.7 จิตล้วนๆ ที่ไม่ประกอบด้วยเจตสิกนั้นทำหน้าที่อะไรไม่ได้.
9.8 ธรรมชาติเดิมแท้ของจิตนั้นประภัสสร เพิ่งเศร้าหมองเมื่อกิเลสเกิดขึ้นครอบงำ.
9.9 จิตเป็นสิ่งที่พัฒนาได้ เมื่อพัฒนาถึงที่สุดแล้ว จะอยู่เหนือการปรุงแต่งของสิ่งทั้งปวง.
10. หน้าที่ : จิตโดยหน้าที่ :
10.1 จิตมีหน้าที่นำการกระทำทั้งทางกาย วาจา และจิตเอง.
10.2 จิตมีหน้าที่ควบคุมรักษาตนเอง.
11. อุปมา : จิตโดยอุปมา : เปรียบเสมือน :
11.1 ช้างตกมัน บังคับยาก.
11.2 ลิง เคลื่อนไหวอยู่เรื่อย.
11.3 สิ่งกายสิทธิ์ที่รวดเร็ว รุนแรง กว้างขวาง ไปได้ทุกหนแห่ง.
11.4 ปลาชอบลงน้ำท่าเดียว (น้ำคือกามคุณ).
11.5 จิตมีอุปมาเหมือนเจ้าของร่างกาย.
12. สมุทัย : จิตโดยสมุทัย :
12.1 การถึงกันเข้าระหว่างอายตนะภายในกับอายตนะภายนอก ; เกิดจิตในรูปแบบของวิญญาณ ยังไม่เป็นกุศลหรืออกุศล.
12.2 อวิชชาเป็นสมุทัยแห่งโลกิยจิตทั้งหลาย.
12.3 วิชชาเป็นสมุทัยแห่งโลกุตตรจิตทั้งหลายโดยปฏิปักขนัย.
12.4 สังขารที่มาจากการปรุงแต่งของอวิชา ปรุงแต่งวิญญาณธาตุตามธรรมชาติ ให้เป็นจิตหรือวิญญาณทางอายตนะ.
13. อัตถังคมะ : จิตโดยอัตถังคมะ :
13.1 การเสร็จหน้าที่ของจิตในกรณีหนึ่งๆ.
13.2 เมื่อหมดเหตุปัจจัยของจิตดวงนั้น.
14. อัสสาทะ : จิตโดยอัสสาทะ : คือ ลักษณะที่ดูเหมือนว่า มันจะสามารถอำนวยสิ่งที่เราต้องการให้ได้ทุกสิ่งทุกอย่าง.
15. อาทีนวะ : จิตโดยอาทีนวะ : คือ เป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือว่าตัวตนอย่างสูงสุด.
16. นิสสรณะ : จิตโดยนิสสรณะ : อุบายเป็นเครื่องออกมาเสียจากอำนาจของจิตในการชักพาไปให้เวียนว่ายอยู่ในวัฏฏะนั้น คือ อริยมรรคมีองค์ 8.
17. ทางปฏิบัติ : จิตโดยทางปฏิบัติ : ที่นำไปสู่จิตที่มีคุณค่าสูงสุด : คือ ระบบจิตตภาวนาที่ถูกต้อง ; หรืออีกนัยหนึ่ง คือ อริยมรรคมีองค์ 8.
18. อานิสงส์ : จิตโดยอานิสงส์ : คือ สิ่งที่ทำให้ชีวิต ได้มีเครื่องมือและโอกาส ที่สามารถจะศึกษาและปฏิบัติ จนเข้า ถึงสิ่งสูงสุดที่มนุษย์ควรจะได้.
19. หนทางถลำ : จิตโดยหนทางถลำ : เข้าไปสู่จิต : ไม่มี.
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : จิตโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง :
1. กาย.
2. เจตสิก.
3. ความรู้ สติ ปัญญา.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : จิตโดยภาษาคน - ภาษาธรรม :
ภาษาคน : จิตเป็นอัตตา.
ภาษาธรรม : จิตเป็นอนัตตา.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. ธรรมสัจจสงเคราะห์
2. ธรรมะเล่มน้อย
3. ฟ้าสางฯ ตอน 1, 2
4. โมกขธรรมประยุกต์