ไปยังหน้า : |
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : ชีวิตโดยพยัญชนะ : มีชีวี. (สิ่งที่เชื่อถือกันในอินเดียแต่โบราณว่า เป็นอัตตา, ตัวตน, บุรุษ, บุคคล).
2. อรรถะ : ชีวิตโดยอรรถะ :
นัยที่ 1 : ทางวิทยาศาสตร์ : คืดความสดอยู่ของโปรโตปลาสซึม (Protoplasm) ในเซลล์ทุกเซลล์ที่ประกอบกันเป็นร่างกาย.
นัยที่ 2 : ทางภาษาพูดทั่วไป : หมายถึงความที่ยังไม่ตาย หรือระบบการดำเนินชีวิต.
นัยที่ 3 : ทางศาสนา : ฝ่ายฮินดูถือว่าเป็นตัวอัตตา ฝ่ายพุทธถือว่ามิใช่อัตตา เป็นเพียงสิ่งที่เป็นไปตามเหตุตามปัจจัย ; เป็นผลรวมของร่างกาย และจิตใจอาศัยกันดำรงอยู่.
3. ไวพจน์ : ชีวิตโดยไวพจน์ :
3.1 ไวพจน์ตามภาษาอินเดียโบราณ : อัตตา, เจตภูต, ชีโว, บุรุษ, บุคคล ฯลฯ
3.2 ไวพจน์ภาษาไทย : ที่ถือตามหลักภาษาอินเดียโบราณก็อย่างเดียวกัน.
3.3 ไวพจน์ตามหลักธรรมของชาวพุทธ :
1. ในชั้นทั่วไป : หมายถึงสิ่งที่เกิด ตาย อยู่ตามเหตุตามปัจจัย.
2. ในชั้นสูงสุด : หมายถึงอมตธรรม หรืออสังขตธรรมA13 ซึ่งเป็นชีวิตนิรันดร.
4. องค์ประกอบ : ชีวิตโดยองค์ประกอบ
นัยที่ 1 : ตามหลักธรรมฝ่ายพุทธศาสนา :
1. โดยนิตินัย : ประกอบด้วย นาม (จิต), รูป (กาย) และกฏของนามและรูป (ปฏิจจสมุปบาท).
2. โดยพฤตินัย : ทั้ง 3 อย่างนี้ทำงานพร้อมกัน เป็นสิ่งเดียวกัน.
นัยที่ 2 : ถ้ามีชีวิต, หมายถึงระบบการดำเนินชีวิต ย่อมมีองค์ประกอบโดยสมควรแก่กรณี : เช่น ปัจจัยแห่งชีวิต, สิ่งแวดล้อมแห่งชีวิต, ความรู้ที่ถูกต้อง, การกระทำที่ถูกต้อง ฯลฯ
5. ลักษณะ : ชีวิตโดยลักษณะ : ลักษณะของชีวิตเป็นไปตามปัจจัยที่ปรุงแต่งชีวิตนั้น :
5.1 ฝ่ายวัตถุ : เป็นไปตามระดับหรือชั้นเชิงทางวัตถุ : เช่น ชีวิตเซลล์เดียว, ชีวิตหลายเซลล์, ชีวิตสัตว์, ชีวิตคน.
5.2 ฝ่ายจิตใจ : มีลักษณะตามระดับที่นิยมใช้กันอยู่ในการศึกษา : คือ ระดับกามาวจรภูมิA14, รูปาวจรภูมิA15, อรุปาวจรภูมิA16, โลกตุตตรภูมิA17.
6. อาการ : ชีวิตโดยอาการ : ชีวิตมีอาการเคลื่อนไหว ดิ้นรนไปตามเหตุปัจจัยปรุงแต่ง :
6.1 ชีวิตในฝ่ายรูปธรรม : มีอาการดิ้นรน เปลี่ยนแปลง เคลื่อนไหวตลอดเวลา.
6.2 ชีวิตในฝ่ายจิตใจ : มีอาการดิ้นรน เปลี่ยนแปลงตลอดเวลาที่ยังอยู่ภายใต้อำนาจการปรุงแต่ง; ส่วนชีวิตของจิตใจที่อยู่เหนือการปรุงแต่ง ก็ไม่มีอาการดิ้นรนหวั่นไหว มีแต่อาการสงบเย็น.
7. ประเภท : ชีวิตโดยประเภท :
7.1 แบ่งโดยประเภทสอง :
1. ชีวิตที่มีการเป็นอยู่โดยอาศัยเหตุปัจจัยและรู้จักดับ (สังขตธรรม).
2. ชีวิตที่มีการเป็นอยู่โดยไม่ต้องอาศัยเหตุปัจจัยและไม่รู้จักดับ (อสังขตธรรมซึ่งมีการเป็นอยู่ยิ่งกว่าชีวิต).
7.2 แบ่งโดยประเภทสาม :
กลุ่มที่ 1 :
1. ชีวิตที่เป็นไปทางกาย.
2. ชีวิตที่เป็นไปทางจิต.
3. ชีวิตที่เป็นไปทางเจตสิก.
ทั้งหมดนี้ล้วนแต่เป็นสังขตธรรม.
กลุ่มที่ 2 :
1. ชีวิตฝ่ายรูปธรรม.
2. ชีวิตฝ่ายนามธรรม.
3. ชีวิตที่อยู่เหนือความเป็นรูปธรรมและนามธรรม (อสังขตะ).
8. กฏเกณฑ์ : ชีวิตโดยกฏเกณฑ์ :
8.1 ชีวิตเป็นตัวธรรมชาติ และมีกฏธรรมชาติควบคุมอยู่ จึงต้องเป็นไปตามกฏธรรมชาติ.
8.2 รูปกับนาม (กายกับใจ) ต้องทำงานร่วมกันอย่างที่จะแยกกันไม่ได้ ; จึงจะมีสิ่งที่เรียกว่า ชีวิต.
8.3 ชีวิตต้องเป็นการต่อสู้ตลอดเวลา โดยเฉพาะอย่างยิ่งชีวิตฝ่ายร่างกาย ; ทางฝ่ายจิตใจนั้น สิ้นสุดการต่อสู้ เมื่อลุถึงความอยู่เหนืออำนาจการปรุงแต่ง (คือความเป็นพระอรหันต์).
8.4 ชีวิตเป็นการเดินทางอย่างที่จะหลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะมันเป็นกระแสแห่งวิวัฒนาการ ; ไม่ว่าจะเป็นการเดินด้วยอำนาจของอวิชา หรืออำนาจของวิชชา จนกว่าจะถึงที่สุด.
8.5 ชีวิตเป็นสิ่งที่ต้องพัฒนา และพัฒนาได้ ตามกฏเกณฑ์ของธรรมชาติ อย่างที่จะปฏิเสธหรือบิดพลิ้วว่า "ฉันไม่ได้ต้องการจะเกิดมา" นั้นไม่ได้.
9. สัจจะ : ชีวิตโดยสัจจะ :
9.1 ชีวิตประกอบอยู่ด้วยกายและใจ (รูปและนาม) โดยไม่ต้องมีอัตตา.
9.2 เรื่องทั้งหมดของชีวิต และทุกอย่างที่เกี่ยวกับชีวิต ขึ้นอยู่กับสิ่งที่เรียกว่าจิต เพียงสิ่งเดียว.
9.3 ในทุกสิ่งที่เรียกว่าชีวิต มีเมล็ดพืชหรือเชื้อแห่งความเป็นพุทธะ (สัญชาตญาณที่อาจจะพัฒนาเป็นภาวิตญาณA18 หรือโพธิA19 ) ประจำกันมาแล้วด้วยกันทุกคน.
9.4 ชีวิตดำรงอยู่ได้ด้วยหน้าที่ของชีวิต ปราศจากหน้าที่ก็คือความตาย. ผู้มีปัญญาจึงเคารพหน้าที่เป็นสิ่งสูงสุด.
9.5 ชีวิตเป็นครูผู้สอน, เป็นการศึกษา, เป็นการสอบไล่, เป็นการเลื่อนชั้น หรือไม่เลื่อนชั้นอยู่ในตัวมันเองโดยอัตโนมัติ.
9.6 ชีวิตที่ประกอบด้วยอริยสัจธรรม จึงจะเป็นชีวิตที่ปราศจากทุกข์และนำไปสู่ชีวิตนิรันดร ในที่สุด.
9.7 ชีวิตนี้มีจุดหมายปลายทางเป็นนิพพานโดยแน่นอน ; ส่วนใครจะรู้หรือไม่รู้, เดินหรือไม่เดิน, ถึงหรือไม่ถึงเป็นอีกเรื่องหนึ่ง ; ซึ่งจะต้องรับผิดชอบด้วยตนเอง.
9.8 ในชีวิตหรือร่างกายที่ยาวประมาณวาหนึ่งนี้ ก็มีโลก (ทุกข์) ; มีเหตุให้เกิดโลก ; มีความดับแห่งโลก (พระนิพพาน) ; มีทางให้ถึงความดับแห่งโลก (มรรค) ; ที่อาจหาพบได้ดังที่พระองค์ตรัสไว้ ไม่ต้องวิ่งไปหาจนสุดโลก.
9.9 ในชีวิตปกติของคนธรรมดา, มีนิพพานกับวัฏฏสงสารA20 สลับกันอยู่อย่างต่อต้านซึ่งกันและกัน ; นิพพาน (ระยะเวลาที่ว่างจากกิเลส) เป็นเครื่องหล่อเลี้ยงชีวิต ; วัฎฎสงสาร (ระยะเวลาที่เดือนพล่านด้วยกิเลส) เป็นเครื่องทรมานบีบคั้น.
10. หน้าที่ : ชีวิตโดยหน้าที่ :
นัยที่ 1 : หน้าที่ของคนต่อสิ่งที่เรียกว่าชีวิต : ต้องดำเนินชีวิตให้ถูกต้องตามกฏของธรรมชาติ เพื่อให้อยู่รอด, ใช้ให้เป็นประโยชน์, สงบเย็น และก้าวหน้าไปตามลำดับ จนกว่าจะถึงขั้นสุดยอด.
นัยที่ 2 : หน้าที่ของตัวชีวิต : คือ การต่อสู้เพื่อมีความเหมาะสมสำหรับอยู่รอดและมีวิวัฒนาการ.
11. อุปมา : ชีวิตโดยอุปมา : เปรียบเสมือน :
11.1 การเดินทางไกล.
11.2 การแล่นเรือข้ามมหาสมุทร.
11.3 การค้าขาย.
11.4 ของยืมเขามา.
11.5 การแสดงละคร.
11.6 กิจกรรมที่ต้องเทียมด้วยควายสองตัว (ปัญญาและกำลัง).
11.7 วัตถุในความฝัน.
ฯลฯ
12. สมุทัย : ชีวิตโดยสมุทัย :
12.1 ชีวิตฝ่ายรูปธรรม : มีการผสมกันของเชื้อฝ่ายบิดาและมารดา อาศัยตัณหาทางสัญชาตญาณเป็นสมุทัย มีธาตุหกเป็นปัจจัย.
12.2 ชีวิตฝ่ายนามธรรม : มีการปรุงแต่งของอวิชชา, ตัณหา, อุปาทาน เป็นสมุทัย มีวิญญาณธาตุเป็นปัจจัย.
12.3 ชีวิตที่อยู่เหนือความเป็นรูปและเป็นนาม : (เป็นอสังขตะนิรันดร) ไม่ต้องมีสมุทัย.
13. อัตถังคมะ : ชีวิตโดยอัตถังคมะ :
13.1 อัตถังคมะของชีวิต : คือ การขาดเหตุปัจจัยตามคราว.
13.2 นิโรธะของชีวิต : คือ การขาดเหตุปัจจัยโดยสิ้นเชิง.
14. อัสสาทะ : ชีวิตโดยอัสสาทะ : อัสสาทะของชีวิตมีอยู่ตามลักษณะแห่งอัสสาทะของภูมินั้นๆ ของชีวิต: มีกามาวจรภูมิ เป็นต้น.
15. อาทีนวะ : ชีวิตโดยอาทีนวะ : มีเฉพาะชีวิตที่ถูกยึดครองด้วยอุปาทาน.
16. นิสสรณะ : ชีวิตโดยนิสสรณะ :
16.1 นิสสรณะของชีวิตที่ติดอยู่ในกองทุกข์ : คือ อริยมรรคมีองค์ 8 หรือดับต้นเหตุของชีวิต คือ อวิชา ตัณหา อุปาทาน.
16.2 ชีวิตนิรันดร : ไม่มีนิสสรณะ เพราะเป็นการออกอยู่แล้วในตัว.
17. ทางปฏิบัติ : ชีวิตโดยทางปฏิบัติ : ทางปฏิบัติต่อชีวิตอย่างถูกต้องตามกฏเกณฑ์ของธรรมชาติ (กฏปฏิจจสมุปบาท) : คือ การพัฒนาให้ได้รับสิ่งที่ดีที่สุด ที่ชีวิตจะพึงได้รับและเป็นประโยชน์แก่ทุกฝ่าย.
18. อานิสงส์ : ชีวิตโดยอานิสงส์ :
นัยที่ 1 : อานิสสงส์ของการมีชีวิต (ล้วนๆ) : คือ โอกาสแห่งการพัฒนา.
นัยที่ 2 : อานิสสงส์ของการมีชีวิตที่พัฒนาแล้ว : คือ ความอยู่เหนือปัญหา หรือความปราศจากทุกข์.
19. หนทางถลำ : ชีวิตโดยหนทางถลำ :
19.1 เข้าสู่ชีวิตที่เป็นทุกข์ : คือ เสวนากับอสัตบุรษอยู่เป็นประจำ.
19.2 เข้าสู่ชีวิตที่ไม่เป็นทุกข์ : คือ เสวนากับสัตบบุรุษA21 อยู่เป็นประจำ.
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : ชีวิตโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : เพื่อความสมบูรณ์ของชีวิต : คือ อริยญายธรรมA22 หรือ โพธิปักขิยธรรมA23.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : ชีวิตโดยภาษาคน-ภาษาธรรม :
21.1 ภาษาคน : มุ่งที่ร่างกาย.
ภาษาธรรม : มุ่งที่คุณค่าทางจิต.
21.2 ภาษาคน : สิ่งที่ยังไม่ตาย.
ภาษาธรรม : ความยังไม่สูญสิ้นคุณค่าแห่งความเป็นมนุษย์.
21.3 ภาษาคน : สิ่งที่เรียกกันว่าตัวตน.
ภาษาธรรม : สิ่งที่ไหลเรื่อยจนไม่ควรจะเรียกว่าตัวตน.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. เตกิจฉกธรรม
2. ธรรมบรรยายต่อหางสุนัข
3. ธรรมะเล่มน้อย