ไปยังหน้า : |
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : ปัญญาโดยพยัญชนะ : คือ รู้ทั่วหรือรู้รอบ.
2. อรรถะ : ปัญญาโดยอรรถะ : คือ ความรู้ที่ถูกต้องครบถ้วนตามที่ควรจะรู้ (แก้ปัญหาได้หรือดับทุกข์ได้) ; ไม่จำเป็นต้องรู้ไปทุกสิ่งทุกอย่างซึ่งเป็นไปไม่ได้.
3. ไวพจน์ : ปัญญาโดยไวพจน์ : คือ ญาณ, วิชชา, ชานนา, วิชานนา, วิปัสสนา, ภูริ ฯลฯ
4. องค์ประกอบ : ปัญญาโดยองค์ประกอบ :
4.1 โดยทั่วไป : สุ.(ฟัง), จิ.(คิด), ปุ.(ถาม), ลิ.(บันทึก).
4.2 โดยพื้นฐาน : การดู, การเห็น, การรู้, การวิจัย (ใคร่ครวญ) ; เป็นองค์ประกอบของปัญญาในชั้นลึก.
4.3 โดยทางธรรม : มีศีลเป็นพื้นฐาน, มีสมาธิเป็นกำลัง, มีการเห็นแจ้งแทงตลอด (วิปัสสนา), เป็นตัวการกระทำอย่างที่ไม่อาจจะแยกกันได้.
5. ลักษณะ : ปัญญาโดยลักษณะ : มีลักษณะ :
5.1 แห่งการรู้, การเห็น, การรู้แจ้งแทงตลอดตามที่เป็นจริง.
5.2 แห่งแสงสว่างที่กำจัดความมืด.
5.3 แห่งความสามารถตัดปัญหาหรือดับทุกข์.
6. อาการ : ปัญญาโดยอาการ : มีอาการ :
6.1 แห่งการรู้ (สิ่งที่ควรรู้).
6.2 แห่งการส่องแสง (กำจัดความมืด).
6.3 แห่งการตัด (ความสงสัย).
6.4 แห่งการชำระล้าง (สิ่งเศร้าหมองหรือกิเลส).
7. ประเภท : ปัญญาโดยประเภท :
7.1 แบ่งโดยระดับ : มี 2 อย่าง :
1. โลกิยปัญญา : เพื่อประโยชน์ในวิสัยโลก.
2. โลกุตตรปัญญา : เพื่อประโยชน์ที่อยู่เหนือวิสัยโลก.
7.2 แบ่งโดยเหตุที่ทำให้เกิดปัญญา : มี 3 อย่าง :
1. โดยสัญชาตญาณ : คือโดยไม่ต้องมีการสั่งสอนอบรม.
2. โดยการพัฒนา (การฝึกฝนอบรม) : แต่ก็ยังอยู่ภายใต้อำนาจของเหตุผลหรือสิ่งแวดล้อม.
3. โดยอริยมรรคญาณ : คือ ความรู้ที่เกิดจากวิปัสสนาภาวนา เป็นความรู้ในขั้นบรรลุมรรคผล ; เหนืออำนาจแห่งการใช้เหตุผล.
8. กฎเกณฑ์ : ปัญญาโดยกฎเกณฑ์ :
8.1 กฎเกณฑ์ที่จะเรียกว่าปัญญา :
1. รู้เองเห็นเอง.
2. ถูกต้องตามที่เป็นจริง.
3. สามารถดับทุกข์ได้.
8.2 กฎเกณฑ์ในการที่จะมีปัญญา :
1. ได้รับคำสอนหรือได้ยินได้ฟังมา.
2. ใคร่ครวญโดยแยบคาย.
3. ทำให้แจ้งในส่วนที่จะดับทุกข์ได้.
8.3 กฎเกณฑ์แห่งการใช้ปัญญา :
1. ต้องใช้คู่กับสติและสมาธิ.
2. ต้องใช้ให้ถูกต้องตามกาลเทศะ บุคคล สถานที่ ฯลฯ
3. ทำให้แจ้งในส่วนที่จะดับทุกข์ได้.
8.3 กฎเกณฑ์แห่งการใช้ปัญญา :
1. ต้องใช้คู่กับสติและสมาธิ.
2. ต้องใช้ให้ถูกต้องตามกาลเทศะ บุคคล สถานที่ ฯลฯ
9. สัจจะ : ปัญญาโดยสัจจะ :
9.1 เป็นเครื่องกระทำความเป็นนักปราชญ์.
9.2 ทุกคนต้องมีเพื่อการพัฒนา.
9.3 เป็นสิ่งที่พัฒนาได้จนกว่าจะถึงขั้นสุดท้าย.
9.4 เป็นเครื่องพัฒนาสัญชาตญาณให้เป็นโพธิยิ่งๆ ขึ้นไป.
10. หน้าที่ : ปัญญาโดยหน้าที่ :
10.1 ปัญญามีหน้าที่ (โดยสมมติ) :
1. ในการนำทาง ชี้ทาง.
2. ในการรู้.
3. ในการส่องแสง.
4. ในการตัด (ความสงสัย - กิเลส - ความยึดมั่น).
5. ในการชำระล้าง.
6. ในการทำบุคคลให้เป็นพุทธะ.
10.2 หน้าที่ของมนุษย์ต่อสิ่งที่เรียกว่าปัญญา : คือ ทำให้เกิด ทำให้เจริญ - ทำให้มาก.
11. อุปมา : ปัญญาโดยอุปมา : เปรียบเสมือน :
11.1 ดวงไฟ.
11.2 ประภาคาร.
11.3 มีดสำหรับตัด.
11.4 เครื่องชำระล้าง.
11.5 ศาสตราวุธ.
11.6 ลูกกุญแจ.
11.7 มัคคุเทศก์.
12. สมุทัย : ปัญญาโดยสมุทัย :
12.1 โดยที่เกิด :
1. จากการฟัง การอ่าน (สุตมยปัญญา).
2. จากการใคร่ครวญ (จินตามยปัญญา).
3. จากการปฏิบัติ (ภาวนามยปัญญา).
12.2 โดยเหตุให้เกิด :
1. ความกลัวต่อความทุกข์และปัญหา.
2. ความอยากจะดับทุกข์และปัญหา.
13. อัตถังคมะ : ปัญญาโดยอัตถังคมะ :
13.1 ความดับไปตามคราวเพราะขาดเหตุปัจจัยตามธรรมดาของสังขารธรรมหรือ สังขตธรรมทั้งหลาย.
13.2 ความพ่ายแพ้แก่อำนาจของอวิชชาในบางกรณี.
13.3 ความประมาทหรือขาดสติ.
14. อัสสาทะ : ปัญญาโดยอัสสาทะ :
14.1 ทางมาแห่งความสำเร็จ.
14.2 ทางมาแห่งความปลอดภัย.
14.3 ทางมาแห่งอิสรภาพเสรีภาพ.
14.4 ทางมาแห่งความบริสุทธิ์.
14.5 ทางมาแห่งความรอด.
14.6 ทางมาแห่งโลกธรรมฝ่ายอิฏฐารมณ์.
15. อาทีนวะ : ปัญญาโดยอาทีนวะ : ไม่มีสำหรับปัญญาบริสุทธิ์ (wisdom) คงมีแต่จากปัญญาชนิดไม่บริสุทธิ์ ; คือ มีความเห็นแก่ตัว เป็นต้นเหตุให้เกิดกิเลสและความหลอกลวง (tricky intellect).
16. นิสสรณะ : ปัญญาโดยนิสสรณะ : ไม่ต้องนิสสรณะจากปัญญา มีแต่ปัญญาเป็นนิสสรณะ ทางออกจากทุกข์.
17. ทางปฏิบัติ : ปัญญาโดยทางปฏิบัติ : ต่อสิ่งที่เรียกว่าปัญญา :
17.1 อบรมปัญญาไว้ให้ครบทุกชนิดแห่งการแก้ปัญหาอยู่เสมอ.
17.2 เลือกใช้ปัญญาให้ตรงกับชนิดแห่งการแก้ปัญหา.
17.3 ใช้ปัญญาให้ทันแก่เวลาและเหตุการณ์.
18. อานิสงส์ : ปัญญาโดยอานิสงส์ :
18.1 ปัญญาทำให้รู้ในสิ่งที่ควรรู้อย่างถูกต้องและเพียงพอ.
18.2 ปัญญาทำให้เกิดความบริสุทธิ์ทางทิฏฐิ ซึ่งเป็นต้นเหตุแห่งความบริสุทธิ์ทางวาจาและทางกาย.
18.3 ปัญญามีลักษณะเป็นแก้วสารพัดนึก ใช้ปรารถนาหรือแก้ปัญหาได้ทุกอย่าง.
19. หนทางถลำ : ปัญญาโดยหนทางถลำ : เข้าไปสู่ความมีปัญญา :
19.1 การได้เกิดในตระกูลแห่งสัมมาทิฏฐิ.
19.2 การอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมที่ดี : เช่น วัฒนธรรม, ประเพณีที่ดีงาม, ครอบครัวดี, ครูดี, เพื่อนดี ฯลฯ
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : ปัญญาโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : คือ ศีล, สติ, สัมปชัญญะ, สมาธิ ในฐานะเป็นที่ตั้ง, อุปกรณ์, กำลังและอาหารของปัญญา.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : ปัญญาโดยภาษาคน - ภาษาธรรม :
21.1 ภาษาคน : ความฉลาดสำหรับการได้เปรียบผู้อื่น.
ภาษาธรรม : ความรู้สำหรับจะดับทุกข์.
21.2 ภาษาคน : ความรู้สำหรับหาประโยชน์ทางโลก.
ภาษาธรรม : ความรู้สำหรับหาประโยชน์ทางธรรม.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. ธรรมบรรยายต่อหางสุนัข
2. โมกขธรรมประยุกต์
3. วิสาขบูชาเทศนา เล่ม 1